Từ khi bộc phát tháng 12 năm 2019 tại Vũ Hán-Trung Quốc, COVID-19 đã lây lan toàn cầu, đến nay nó đã phát sinh nhiều biến thể, gây bệnh và chết người khắp nơi. Các biến thể đó đã được Tổ chức Y tế thế giới WHO (World Health Organization) đặt tên là Alpha, Beta, Delta, Gamma, Lamda, và Mu; trong đó biến thể Delta là nguy hiểm nhất.
Nhằm tìm hiểu để phòng tránh cho cá nhân và mọi người, tôi xin trích dịch một nhận xét của Tiến sỹ Y Khoa Joyce Sanchez-chuyên gia về bệnh truyền nhiễm và là Giám đốc Dưỡng đường sức khỏe du lịch FROEDTERT& MCW (infections disease specialist and Director of the FROEDTERT& MCW Travel Health Clinic) ở Hoa Kỳ, về loại biến thể Delta đang gieo kinh hoàng.
BẠN CẦN BIẾT GÌ VỀ BIẾN THỂ DELTA
Biến thể Delta là một dòng của SARS-CoV-2, là vi rút gây bệnh COVID-19.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh Hoa Kỳ CDC (Center for Disease Control and Prevention), biến thể Delta được xác định đầu tiên ở Ấn Độ vào tháng 12 năm 2020 và được phát hiện ở Hoa Kỳ vào tháng 3 năm 2021. Vào cuối tháng 7 năm 2021, nó trở thành biến thể nổi trội ở Hoa Kỳ. Hơn 80% trường hợp bệnh COVID mới là do biến thể Delta, với các trường hợp nghiêm trọng chủ yếu nằm trong số những người chưa được tiêm ngừa.
Dữ liệu từ các Sở Y tế Tiểu bang (State health departments) báo cáo cho Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh Hoa Kỳ CDC vào tháng 8 năm 2021, cho rằng ít hơn một phần trăm của một phần trăm người đã chích ngừa đầy đủ bị nhập viện hoặc chết bởi COVID-19. (người dịch: 1% của 1% tức là 1 phần mười ngàn; nghĩa là cứ 10.000 người đã tiêm ngừa thì có thể một người sẽ bị lây bệnh.)
<I>. BIẾN THỂ DELTA LÂY NHIỄM HƠN
(THE DELTA VARIANT IS MORE CONTAGIOUS)
Biến thể Delta lây truyền cao so với các biến thểCOVID trước đó. Một nghiên cứu mới đây ở Vương Quốc Anh đã tìm thấy biến thể Delta lan truyền gia tăng 64% so với biến thể Alpha bộc phát ở Vũ Hán.
Các vi rút thay đổi không ngừng, biến thể mới sẽ lan truyền nhanh ra sao, sẽ kháng lại điều trị và tiêm ngừa như thế nào. Nghiên cứu cho biết, biến thể vi rút mới sẽ xảy ra khi một vi rút gắn vào một tế bào chủ mới và trải qua đột biến gen khi nó nhân lên.
Tiến sỹ Y Khoa Joyce Sanchez, chuyên gia bệnh truyền nhiễm và Giám đốc Dưỡng đường sức khỏe du lịch Froedtert & MCW(infections disease specialist and Director of the FROEDTERT& MCW Travel Health Clinic) nói: “Thông thường, các đột biến có ít hậu quả về hành vi của vi rút, nhưng đôi khi đột biến sẽ làm cho nó trở nên khỏe hơn”, “Một đột biến có thể làm vi rút lây nhiễm hơn, cho phép nó nhân lên dễ dàng trong tế bào con người hoặc tồn tại thời gian lâu hơn trong môi trường. Biến thể Delta là một dòng đã trở nên thích hợp hơn, lan truyền hơn dòng tổ tiên”.
<II>. CÁC TRIỆU CHỨNG CỦA BIẾN THỂ DELTA CŨNG GIỐNG NHƯ CÁC BIẾN THỂ TRƯỚC ĐÂY
(DELTA VARIANT SYMPTOMS ARE THE SAME AS EARLIER COVID VARIANTS)
Các triệu chứng của COVID kết hợp với biến thể Delta không thay đổi đáng kể so với dòng gốc của vi rút SARS-CoV-2. Vi rút biểu hiện một loạt các triệu chứng giống như bệnh cúm. Các triệu chứng thông thường của COVID là:
Sốt– ho– khó thở– mệt mỏi– đau cơ bắp– đau đầu– viêm họng– nghẹt mũi hoặc sổ mũi.
Tiến sỹ Sanchez nói: “Mất vị và mùi là một đặc trưng chung và phân biệt, có một số nghiên cứu đưa ra rằng có thể ít ho và mất mùi vị do biến thể Delta so với tổ tiên”, “cũng vậy, một số bệnh nhân có thể nhiễm mà không có triệu chứng; nói cách khác họ không biểu hiện một triệu chứng nào.”
<III>. KHÔNG ĐƯỢC TIÊM NGỪA LÀ RỦI RO NHẤT
(UNVACCINATED ARE MOST AT RISK)
Bất cứ ai mới đây không được hồi phục từ bệnh COVID-19 hoặc không được tiêm ngừa đầy đủ sẽ rủi ro nhiều hơn về lây nhiễm biến thể Delta, đặc biệt trong các cộng đồng nơi tỷ lệ lan truyền cao và khi các biện pháp phòng ngừa giúp đỡ công cộng không được thực hiện.
Các yếu tố rủi ro là bệnh nghiêm trọng, nhập bệnh viện, và chết, bao gồm người già vào tuổi 65 hoặc cao hơn, người béo phì, hoặc người có vấn đề y tế như tiểu đường, đau tim, đau phổi, hoặc là ức chế miễn dịch.
Vào tháng 8 năm 2021, dữ liệu vắc xin từ Sở Y Tế Wisconsin của Hoa Kỳ (Wisconsin Department of Health Service) đưa ra quá nửa dân Wisconsin được tiêm ngừa đầy đủ chống COVID-19. Theo họ, hơn 98% trường hợp COVID ở Wisconsin từ giữa tháng 01 năm 2021 đến cuối tháng 7 năm 2021,thuộc trong số những người đã không được tiêm phòng đầy đủ.
<IV>. VẮC XIN COVID CÓ HIỆU QUẢ CHỐNG LẠI BIẾN THỂ DELTA
(COVID VACCINES ARE EFFECTIVE AGAINST THE DELTA VARIANT)
Tiêm ngừa vắc xin là cách tốt nhất để bảo vệ chính bạn và những người thân yêu của bạn khỏi COVID-19. Theo Trung Tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh Hoa Kỳ CDC, cả 3 loại vắc xin COVID cung cấp bảo vệ khỏi các biến thể Delta ở Hoa Kỳ, đó là các vắc xin Johnson & Johnson, Pfizer-BioNTech và Moderna.
Vắc xin Johnson & Johnson cần tiêm một liều. Vắc xin Pfizer-BioNTech và vắc xin Moderna cần tiêm hai liều; CDC khuyên rằng những người có hệ thống miễn dịch bị tổn hại nên tiêm liều thứ ba.
Cục quản trị Thực phẩm và Dược phẩm Liên bang Hoa Kỳ FDA (Federal Food and Drugs Administration) đã cấp phê duyệt đầy đủ cho vắc xin Pfizer-BioNTech vào tháng 8 năm 2021 cho các cá nhân 16 tuổi trở lên. Vắc xin Modena và vắc xin Johnson & Johnson được chấp thuận của Cục quản trị Thực phẩm và Dược phẩm Liên bang cho sử dụng khẩn cấp.
*Vắc xin Pfizer-BioNTech và vắc xin Moderna là loại vắc xin RNA thông tin (messenger RNA vaccines), viết gọn là vắc xin mRNA, nó cung cấp một đoạn mã di truyền nhỏ từ vi rút gây bệnh COVID-19 để gây nhiễm tế bào của bạn, chỉ cho cơ thể của bạn biết làm thế nào để tạo ra phản ứng miễn dịch và sản xuất kháng sinh chống lại vi rút.
*Vắc xin Johnson & Johnson dùng một adenovirus, là một vi rút thông thường gây ra các triệu chứng giống như cảm lạnh, chứa các thông tin về vi rút gây bệnh COVID-19 để hướng dẫn hệ thống miễn dịch của bạn làm thế nào chống lại sự lây nhiễm của COVID.
Theo Cục quản trị Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ FDA, những người đã được tiêm ngừa ít bị lây nhiễm; lây nhiễm đó là bệnh nhẹ, hoặc nghiêm trọng, hoặc chết do COVID-19; bởi vì hệ thống miễn dịch của một người sau khi tiêm ngừa đầy đủ được chuẩn bị để nhận ra vi rút và tiêu diệt vi rút trước khi vi rút tái tạo để gây bệnh.
Tiến sỹ Sanchez cũng nói: “Các nghiên cứu ban đầu từ năm 2021 đã chỉ ra rằng vắc xin Moderna và vắc xin Pfizer-BioNTech có hiệu quả 90% chống lây nhiễm, và có hiệu quả gần 100% trong việc bảo vệ khỏi nhập viện và chết. Cho đến nay, vắc xin vẫn còn rất hiệu quả ngay cả với biến thể dễ lây nhiễm như Delta, trong phòng vệ dịch bệnh, đặc biệt bệnh nghiêm trọng và chết người.”
Các nhà chế tạo vắc xin tiếp tục thanh tra về các đáp ứng miễn dịch đo lường được chống lại các biến thể khi chúng nổi lên ở những người đã được tiêm ngừa đầy đủ. CDC trích dẫn một nghiên cứu xuất bản vào tháng 7 năm 2021 trên Tập san Y học New England về xem xét hiệu quả của vắc xin Pfizer-BioNTech và Moderna chống lại biến thể Alpha.
<V>. LÂY NHIỄM ĐỘT PHÁ LUÔN LUÔN KHÔNG TRIỆU CHỨNG
(BREAKTHROUGH INFECTIONS ARE USUALLY ASYMPTOMATIC)
Lây nhiễm đột phá (breakthrough infection) là thuật ngữ được dùng để mô tả sự lây nhiễm xảy ra trong một người đã được tiêm ngừa đầy đủ chống lại COVID-19. Mặc dù các vắc xin COVID có hiệu quả cao, song không vắc xin nào cung cấp khả năng miễn dịch hiệu quả 100%. Theo CDC, một tỷ lệ nhỏ phần trăm các cá nhân được tiêm ngừa đầy đủ có thể trải qua lây nhiễm đột phá.
TS Sanchez nói: “Lây nhiễm đột phá, nói chung là không có triệu chứng hoặc có các triệu chứng nhẹ. Điều nầy không thể tránh khỏi khi một người sống ở trong các cộng đồng có tỷ lệ lan truyền cao, nơi đó một tỷ lệ lớn người không được miễn dịch, không được tiêm ngừa hoặc phục hồi gần đây sau lây nhiễm”.
Lây nhiễm đột phá thường được phát hiện khi thực hiện sàng lọc cho mục đích du lịch, thể thao, hoặc việc làm.
Hầu hết người trải qua lây nhiễm đột phá, có triệu chứng nhẹ hoặc không có triệu chứng. Với các cá nhân tiêm ngừa đầy đủ, các trường hợp nghiêm trọng như nhập bệnh viện và chết là hiếm hoi và rủi ro thấp hơn đáng kể so với những người chưa được tiêm ngừa.
<VI>. TUY HIẾM HOI, NHƯNG NHỮNG NGƯỜI ĐÃ TIÊM NGỪA CÓ THỂ LÂY LAN COVID-19
(IT’S RARE, BUT VACCINATED PEOPLE CAN SPREAD COVID-19)
Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC, thì phần nhỏ những người được tiêm ngừa đầy đủ khi trải qua lây nhiễm đột phá của biến thể Delta có thể lây lan vi rút cho người khác, và điều nầy được rõ ràng hơn sau khi CDC điều tra bùng phát, kể cả bùng phát tháng 7 năm 2021 ở Tiểu bang Massachusetts.
CDC nói, có một lượng vi rút gia tăng, gọi là tải lượng vi rút (viral load), được sinh ra bởi biến thể Delta so với các biến thể đầu tiên. Nghiên cứ sơ bộ (preliminary study) chỉ ra người chưa được tiêm ngừa và người tiêm ngừa đầy đủ, cả hai cùng sinh ra lượng vi rút như nhau một khi bị lây nhiễm, tuy nhiên người được tiêm ngừa đầy đủ có khả năng lây nhiễm ít hơn.
CDCkhuyên mọi người nên mang khẩu trang bên trong nơi công cộng trong khu vực truyền tải đáng kể hoặc cao, bất kể tình trạng tiêm ngừa.
<VII>. COVID-19 CÓ THỂ ẢNH HƯỞNG LÂU DÀI
(COVID-19 CAN HAVE LONG TIME EFFECTS)
Người sống sót sau lây nhiễm COVID-19 nghiêm trọng có thể trải qua những vấn đề sức khỏe về sau, được gọi là điều kiện hậu COVID (post-COVID conditions). Đó là thiệt hại về nội tạng, đặc biệt là phổi, tim, não bộ và hệ thống miễn dịch.
Ngay cả các cá nhân trẻ, khỏe trải qua bệnh nhẹ, có triệu chứng tối thiểu, hoặc không có triệu chứng thì khi bị nhiễm cũng có thể phát triển nhiều hiệu ứng dài hạn hơn, được gọi là di chứng sau cấp tính của COVID (Post-acute consequelae COVID- PASC), hoặc COVID-19 sau cấp tính(post-acute COVID-19).
TS Sanchez nói: “Nhiều triệu chứng, bao gồm mệt mãn tính, vấn đề ký ức, và mù sương não bộ (brain fog) có thể kéo dài nhiều tuần đến nhiều tháng, và can thiệp vào khả năng sống của một người”.
Điều kiện hậu COVID biểu hiện tiêu biểu trong bốn tuần hoặc nhiều hơn sau khi bị truyền bệnh. Trung tâm kiểm soát và ngăn ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC và các chuyên gia bệnh lây nhiễm khác, đang nghiên cứu các điều kiện hậu COVID để biết được nhiều hơn về ai bị rủi ro và tại sao.
Bệnh nhân của Dưỡng đường Froedtert & MCW trải qua các triệu chứng COVID trong tám tuần hoặc nhiều tuần hơn sau khi chẩn đoán, có đủ điều kiện điều trị thông qua Dưỡng đường đa khoa hậu COVID Froedtert & MCW. Các bệnh nhân có quan tâm nên thảo luận triệu chứng của bản thân với các nhà cung cấp của Dưỡng đường Froedtert & MCW.
<VIII>. DÒNG CUỐI: TIÊM NGỪA LÀ BẢO VỆ VÀ PHÒNG NGỪA TỐT NHẤT CHỐNG BIẾN THỂ DELTA
(THE BOTTOM LINE: VACCINATION IS THE BEST PROTECTION AND PREVENTION AGAINST THE DELTA VARIANT)
Được tiêm ngừa đầy đủ sẽ:
– Bảo vệ bạn khỏi vi rút.
– Giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh nếu bị nhiễm.
– Bảo vệ những người chưa đủ điều kiện để tiêm ngừa (trẻ em dưới tuổi 12).
– Bảo vệ người không tạo được phản ứng miễn dịch mạnh mẽ với vắc xin- người suy giảm miễn dịch (immunocompromised people.)
– Ngăn ngừa vi rút tái sinh và tiềm năng đột biến tải sang nhiều biến thể (prevents the virus from replicating and potentially mutating, loading to more variant).
Vẫn còn nhiều điều để học hỏi về biến thể Delta, bao gồm nó gây bệnh nghiêm trọng trong các cá nhân không miễn nhiễm, và người trẻ, khỏe mạnh. Các nhà nghiên cứu vẫn đang nghiên cứu mức độ thường xuyên lây nhiễm đột phá xảy ra ở những người được tiêm ngừa đầy đủ, và cách những người được tiêm ngừa đầy đủ có thể lây lan COVID-19 cho những người khác.
Nghiên cứu cũng đang được tiến hành liên quan đến vắc xin tăng cường để xác định xem chúng có cần thiết trong tương lai do các biến thể mới hay không, khả năng miễn dịch suy giảm hoặc cả hai, và liệu một số cá nhân nhất định như người già hoặc người suy giảm miễn dịch có thể phát triển khả năng miễn dịch suy yếu, nhanh hơn những người khác hay không./.
TS. BÙI SÔNG THU- VIỆN TRƯỞNG VIỆN KHOA HỌC QUẢN TRỊ PHƯƠNG NAM