Năm 2020, Hoa Kỳ và Việt Nam đã kỷ niệm 25 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao, khép lại quá khứ hướng đến tương lai. Ngày 25/8/2021 vừa qua, Phó Tổng Thống Hoa Kỳ, bà Harris đã có chuyến công du Việt Nam, gặp gỡ Lãnh đạo Đảng và Chính phủ Việt Nam. Cả hai chính phủ Hoa Kỳ và Việt Nam, đã tái khẳng định tiếp tục thực hiện những cam kết đang có và những cam kết mới.
Vào ngày 25/8/2021, Tòa Bạch Cung Hoa Kỳ cũng ra Thông báo “Tăng cường quan hệ đối tác toàn diện Hoa Kỳ-Việt Nam”
Tôi xin trích dịch Thông báo nầy với mong ước các doanh nhân trẻ Việt Nam đầy tiềm năng và nhiệt huyết, các nguồn nhân lực Việt Nam dồi dào, nhất là các thành phần ngoài công lập, tiếp cận những lĩnh vực mà hai Chính phủ đã ký kết, tìm ra các mối liên kết thích hợp nhằm hợp tác, triển khai, đóng góp tiềm năng, khả năng và công sức vào các dự án khả thi.
Đây cũng là dịp để các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các doanh nghiệp mới thành lập, có cơ hội tham gia phát triển kinh tế nước nhà, mang lại lợi ích cho dân cho nước.
Năm qua, Hoa Kỳ (HK) và Việt Nam (VN) đã kỷ niệm 25 năm quan hệ ngoại giao. Qua nhiều thập kỷ, mối quan hệ song phương giữa hai quốc gia đã thực hiện những bước tiến đáng kể, đến thời điểm hiện tại hai quốc gia chúng ta đang hợp tác một loạt các vấn đề, bao gồm việc chống COVID-19 và chuẩn bị cho những đe dọa an ninh y tế tương lai, chống biến đổi khí hậu, và giải quyết các di sản được chia sẻ bởi chiến tranh.
Chúng ta đã làm sâu đậm những ràng buộc kinh tế, khi là đối tác thương mại lớn thứ hai và thị trường xuất khẩu hàng đầu trên thế giới của VN, và sự hỗ trợ của chúng ta dành cho nhau đang củng cố lẫn nhau: một nền kinh tế VN sôi động là rất quan trọng đối với các chuỗi cung ứng mà người Mỹ phụ thuộc vào; một điểm mà COVID-19 đã làm rõ, là khi ngừng sản xuất ở nước ngoài, dẫn đến khó khăn cho vận chuyển hàng hóa trong nước.
Mối liên hệ an ninh của chúng ta đã mở rộng một cách ngoạn mục khi chúng ta hỗ trợ sự độc lập và chủ quyền của VN, đặc biệt trong lĩnh vực hàng hải. Hoa Kỳ và Việt Nam cũng đã nâng cao khả năng phòng ngừa, phát hiện, và ứng phó với những đe dọa của bịnh truyền nhiễm thông qua sự hợp tác trên Nghị trình An ninh Y tế Toàn cầu (Global Health Security Agenda).
Quan hệ đối tác đã bền chặt và đang lớn lên giữa các dân tộc của chúng ta, với kết quả gần 30.000 người VN đang học tập tại HK, đóng góp gần một tỷ đô la cho nền kinh tế HK, và việc khai trương Văn phòng Đoàn Hòa Bình tại Hà Nội.
Chuyến công du của Phó Tổng Thống (PTT) đến VN tạo ý nghĩa cam kết sâu đậm của HK không chỉ ở khu vực, mà còn cho mối quan hệ HK-VN. Trong các gặp gỡ song phương với các lãnh đạo VN, PTT Harris tái xác định cam kết của HK với một VN mạnh mẽ, thịnh vượng và độc lập, cũng như một Ấn Độ-Thái Bình dương (Indo-Pacific) tự do, rộng mở, và phục hồi.
(I). COVID-19 VÀ AN NINH Y TẾ (COVID-19 AND HEALTH SECURITY):
PTT đã củng cố thêm cam kết của HK về dẫn dắt thế giới trong chấm dứt đại dịch COVID-19. Bà công bố các món quà tặng vắc xin COVID-19 mới cho VN, sự trợ giúp quan trọng cho việc phân phối vắc xin, và khai trương Văn phòng Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật khu vực mới (a new regional CDC Office) nhằm nâng cao sự hợp tác an ninh y tế.
1- Món quà tặng vắc xin (vaccine donation):
Ghi nhận những thiệt hại nghiêm trọng mà COVID-19 đã gây ra trên cả hai quốc gia chúng ta, nỗ lực của Chính phủ Biden-Harris phục vụ như là kho vắc xin cho thế giới, PTT công bố rằng HK đang tặng quà một triệu liều vác xin Pfizer thêm cho VN, mang lại tổng quà tặng sáu triệu liều cho VN.
2- Trợ giúp kỹ thuật và lập trình cho COVID-19 (COVID-19 technical and programmatic assistance):
Thông qua Đạo luật Kế hoạch Cứu cấp người Mỹ ARPA (American Rescue Plan Act-ARPA) và cấp quỹ trợ giúp khẩn cấp khác, cho đến nay Cơ quan viện trợ Hoa Kỳ USAID và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật HK CDC (U.S. Center for Disease Control and Prevention-CDC) đang hỗ trợ VN ứng phó COVID-19 thêm 23 triệu đô la trong trợ giúp kỹ thuật và hỗ trợ lập trình, nâng tổng số trợ giúp được cung cấp kể từ khi bắt đầu đại dịch lên gần 44 triệu đô la. Giúp đỡ nầy sẽ thúc đẩy việc tiếp cận và phân phối vắc xin COVID-19 an toàn và hiệu quả, làm mạnh mẽ hệ thống y tế Việt Nam ứng phó với COVID-19, xây dựng khả năng phát hiện và giám sát COVID-19 và các mối đe dọa bệnh tật tương lai. USAID cũng đã cung cấp cho Chữ Thập Đỏ Việt Nam (Vietnam Red Cross) một triệu đô la để giảm các tác động và phòng ngừa lây lan COVID-19 trong các cộng đồng dễ bị tổn thương.
3- Hỗ trợ việc phân phối vác xin (Support for vaccine distribution):
Bộ Quốc Phòng Hoa Kỳ đã cam kết cung cấp 77 tủ đông vắc xin nhiệt độ cực thấp (ultra-low temperature vaccine freezers) để giúp đỡ các nỗ lực phân phối vắc xin trong 63 tỉnh thành. Những tủ đông nầy được thiết kế đặc biệt để đáp ứng các yêu cầu bảo quản vắc xin khắc nghiệt nhất, nâng lên có ý nghĩa về mạng lưới phân phối vắc xin quốc gia của VN.
4- Các hoạt động khẩn cấp (Emergency operations):
Thông qua Cơ quan Giảm thiểu Mối đe dọa Phòng thủ (Defense Threat Reduction Agency), HK đã cung cấp hai Trung tâm Hoạt động Khẩn cấp y tế công cộng khu vực (Regional Public Health Emergency Operations Centers), nay chúng đang hoat động 24/7 để thu thập và chia sẻ thông tin giám sát thông qua Bộ Y Tế.
5- Ra mắt Văn phòng khu vực Đông nam Á CDC mới (Launch of the new CDC Southeast Asia Regional Office):
PTT đã khai trương Trung Tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Bệnh tật Hoa Kỳ Văn phòng Khu vực Đông Nam Á tại Hà Nội cùng với Phó Thủ Tướng VN và các Bộ Trưởng Y Tế từ ASEAN và Papua New Guinea. Văn phòng CDC sẽ nâng cao an ninh y tế toàn cầu bởi điều hành sự có mặt ổn định trong khu vực, cho phép ứng phó nhanh chóng và hiệu quả các mối đe dọa y tế-chúng xảy ra bất cứ nơi nào- và củng cố sứ mệnh cốt lõi việc bảo vệ người Mỹ của CDC.
(II). CHỐNG BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU (COMBATTING CLIMATE CHANGE):
PTT và Chính phủ VN và các lãnh đạo xã hội dân sự đã đồng ý về tầm quan trọng của chống khủng hoảng khí hậu, gia tăng hồi phục, và hợp tác về một năng lượng sạch trong tương lai.
1- Tận dụng khu vực tư nhân trong hành động khí hậu (Leveraging the Private Sector in Climate Action):
USAID và Phòng Cộng nghệ và Công nghiệp VN, VCCI (Vietnam Chamber of Commerce and Industry-VCCI) đã ký một Bản ghi nhớ hiểu biết MOU (Memorandum of Understanding-MOU) để đẩy mạnh sự cạnh tranh của VN, mở rộng các cơ hội thị trường cho các công ty Hoa Kỳ, và làm mạnh mẽ chính sách môi trường của VN. MOU và VCCI sẽ cải thiện tập trung về sự ổn định của VCCI, công nghệ xanh và thay đổi khí hậu. USAID cũng dự định hỗ trợ VCCI trong việc phát triển Thư mục xanh (Green Index) để giúp các doanh nghiệp HK lựa chọn tỉnh thành đang đầu tư vào các hoạt động xanh.
2- Mở rộng năng lượng sạch và xe cộ điện (Expanding Clean Energy and Electric Vehicles):
Chính phủ HK công bố Chương trình Năng lượng Phát thải thấp VN II (Vietnam Low Emission Energy Program II ( V-LEEP II), một dự án USAID năm năm trị giá 36 triệu đô la, nhằm thúc đẩy VN chuyển đổi sang hệ thống năng lượng sạch, an toàn và định hướng thị trường.
Dự án sẽ hoạt động để cải thiện quy họach năng lượng của Chính phủ, gia tăng cạnh tranh để khuyến khích các bộ phận tư nhân HK tham gia vào cung cấp dịch vụ năng lượng, và gia tăng hệ thống năng lượng sạch.
Dự án sẽ giúp VN mở rộng quy mô sử dụng xe máy điện, thực hiện cơ chế Thỏa thuận mua bán điện trực tiếp DPPA (Direct Power Purchase Agreement-DPPA), cho phép các doanh nghiệp mua điện trực tiếp từ các công ty tư nhân sản xuất năng lượng tái tạo.
3- Bảo vệ vùng đồng bằng sông Cửu Long (Protecting the Mekong Delta region):
Thông qua USAID, Chính phủ HK đã khởi động dự án Bảo tồn Môi trường sống Ven bờ biển sông Cửu Long (Mekong Coastal Habitat Conservation), một dự án mới trong 3 năm, 2.9 triệu đô la với Liên minh Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên IUCN (International Union for Conservation of Nature-IUCN). Dự án nầy nhằm bảo vệ các sinh cảnh ven biển then chốt ở khu vực đồng băng sông Cửu long nhằm bền vững cho nghề cá, thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo tồn đa dạng sinh học.
4- Tăng tốc nông nghiệp khôn ngoan về khí hậu (Accelerating Climate-Smart Agriculture):
HK hoan nghênh VN tham gia Sứ mệnh Đổi mới Nông nghiệp về Khí hậu AIMC (Agricultural Innovation Mission for Climate-AIMC), và các sáng kiến được công bố tại Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của các nhà lãnh đạo của Tổng Thống Biden sẽ được đưa ra tại COP- 26 tháng 11 năm 2021.
Những người tham gia AIMC sẽ làm việc cùng nhau để gia tăng đổi mới nông nghiệp toàn cầu và áp dụng các công nghệ khôn ngoan về khí hậu.
Cùng nhau, HK và VN, cùng với đối tác toàn cầu của chúng ta, có thể giải quyết những thách thức khí hậu được chia sẻ và tạo ra các giải pháp đổi mới để thăng tiến an toàn lương thực và lèo lái tăng trưởng kinh tế quanh thế giới.
(III). TRỢ GIÚP PHÁT TRIỂN VÀ TIẾP CẬN THỊ TRƯỜNG (DEVELOPMENT ASSISTANCE AND MARKET ACCESS):
PTT nhấn mạnh nỗ lực cổ vũ tăng trưởng kinh tế và cơ hội của Chính phủ Biden-Harris.
1- Cổ vũ phụ nữ và dân tộc thiểu số làm chủ doanh nghiệp (Promoting women and ethnic-minority owned enterprises):
Chính phủ HK công bố dự án Cải thiện Năng lực cạnh tranh Bộ phận Tư nhân IPSC (Improving Private Sector Competitiveness-IPSC), nỗ lực cờ đầu của USAID 36 triêu đô la để tăng trưởng doanh nghiệp do phụ nữ và dân tộc thiểu số làm chủ, và cổ vũ tăng trưởng việc làm ở các vùng nông thôn thông qua việc áp dụng các công nghệ mới của HK.
2- Hỗ trợ cho việc chuyển sang nền kinh tế kỹ thuật số của VN (Support for Vietnam’s transition to a digital economy):
Chính phủ HK công bố Lực lượng lao động cho đổi mới và hệ thống sinh thái khởi nghiệp WISE (Workforce for an Innovation and Startup Ecosystem-WISE), một dự án của USAID cung cấp 2 triệu đô la hỗ trợ nỗ lực chuyển đổi từ một nền kinh tế chế ngự bởi mở rộng sức lao động, kỹ nghệ có kỹ năng thấp sang một Lực lượng lao động được trang bị tốt hơn để tham gia vào nền kinh tế kỹ thuật số toàn cầu. Xây dựng kỹ năng kỹ thuật số của VN sẽ gia tăng cơ hội cho thương mại giữa HK và VN và sẽ thăng tiến công nghệ HK.
3- Hạ thuế quan với hàng xuất khẩu của HK (Lower tariff on U.S. exports):
Nông gia HK và các nhà sản xuất thịt heo sẽ tiếp cận lớn hơn đến thị trường VN- VN là thị trường xuất khẩu nông nghiệp lớn thứ 7 của HK- là kết quả của xem xét tích cực của VN về đề xuất của HK về việc loại bỏ hoặc giảm thuế nhập khẩu trên bắp, lúa mì, và sản phẩm lợn. Việc cắt giảm thuế quan cho phép nông gia HK cung cấp cho VN sản phẩm chất lượng và giá cạnh tranh trong khi cũng giúp giảm lạm phát thương mại HK với VN.
(IV). NHÂN QUYỀN VÀ XÃ HỘI DÂN SỰ (HUMAN RIGHTS AND CIVIL SOCIETY:
Chính phủ Biden-Harris đang đặt nhân quyền vào trung tâm của chính sách đối ngoại của chúng ta, và trong khi đang ở VN, PTT nhấn mạnh vai trò thiết yếu của xã hội dân sự có vai trò trong phát triển toàn cầu.
1- Thúc đẩy xã hội dân sự và vận động cơ sở (Promoting civil society and grassroots advocacy):
HK hỗ trợ xã hội dân sự và những người ủng hộ tự do ngôn luận, tín ngưỡng hoặc lập hội ở VN- như được nêu ra bởi PTT trong các cuộc họp Chính phủ. Thêm vào đó, PTT sẽ tổ chức một cuộc họp vào 26 tháng 8 với đại diện của các nhóm vận động cơ sở, trong đó bà sẽ nhấn mạnh vai tròn to lớn của xã hội dân sựnhư một người lèo lái phát triển bền vững và thịnh vượng toàn diện;
(V). GIẢI QUYẾT DI SẢN CỦA VẤN ĐỀ CHIẾN TRANH (ADDRESSING LEGACY OF WAR ISSUES):
HK và VN đã vượt qua một quá khứ khó khăn để trở thành những đối tác được tin cậy. PTT Harris đã cam kết với các lãnh đạo Chính phủ VN quyết tâm để tiếp tục giải quyết các vấn đề về di sản chiến tranh được chia sẻ.
1- Giải quyết các di sản chiến tranh đã chia sẻ (Addressing shared war legacies):
HK cam kết cung cấp bổ sung 17,5 triệu đô la để giám sát và làm sạch các bom mìn chưa nổ UXO (unexploded ordnance-UXO) thể hiện cam kết được tiếp tục của chúng ta trong viêc giải quyết các vấn đề về di sản chiến tranh. Bộ Quốc phòng cam kết tiếp tục các dự án khảo sát và làm sạch các bom mìn chưa nổ trên diện rộng, xây dựng năng lực cho trung tâm hành động bom mìn quốc gia, và thực hiện các sáng kiến giáo dục rủi ro để cứu mạng và tạo cơ hội kinh tế.
2- Hỗ trợ cho người khuyết tật (Support for persons with disabilities):
Chính phủ HK thông qua USAID, công bố 2 giải thưởng mới cho các tổ chức địa phương VN, trong việc hỗ trợ người khuyết tật: “Cất lên tiếng nói, Tạo cơ hội II và Nắm lấy tay tôi II” (Raising Voices, Creating Opportunities II and Hold My Hand II). Những dự án nầy, với tổng ngân sách xấp xỉ 4 triệu đô la, sẽ hỗ trợ người khuyết tật bằng cách cải thiện chất lượng cuộc sống và cổ vũ toàn diện xã hội của họ. Là một trong bốn sáng kiến di sản chiến tranh xưa nhất, dưới Quỹ Nạn nhân Chiến tranh của Thượng nghị sĩ Leahy (Senaror Leahy’s War Victims Fund) từ năm 1989, lập trình cho người khuyết tật đã phục vụ lâu rồi như là một yếu tố cốt lõi của hợp tác song phương.
(VI). HOẠT ĐỘNG AN NINH (SECURITY OPERATION):
HK hỗ trợ VN nâng cao an ninh hàng hải và khả năng thực thi pháp luật.
1- Cam kết quan hệ đối tác an ninh (Commitment a Security Partnership):
HK và VN khẳng định cam kết của chúng ta tiếp tục hợp tác an ninh cấp cao trong hỗ trợ về một VN mạnh mẽ, thịnh vượng và độc lập, bao gồm các cam kết nhân đạo giống Đối tác Thái Bình Dương (Pacific Partnership) và các viếng thăm của tàu HK, kể cả các hàng không mẫu hạm (aircraft carriers).
2- Gia tăng quan hệ đối tác Cảnh sát biển của chúng ta (Increasing our Coast Guard Partnership)
PTT thảo luận thắt chặt sâu giữa Cảnh sát biển VN và HK, bao gồm việc cung cấp có thể một tàu có độ bền cao thứ ba của cảnh sát biển HK (possible provision of a third U.S. Coast Guards high-endurance cutter), tuân theo ý chí của Quốc hội.
Tàu nầy sẽ bổ sung cho hai tàu khác đã được HK cung cấp (US- provided cutters), một đội tàu gồm 24 tàu tuần tra, cơ sở vật chất, cầu tàu, đào tạo thực thi pháp luật, và các hoạt động chung khác nhằm nâng cao năng lực của VN nhằm đóng góp vào an ninh hàng hải ở Biển Đông.
3- Mở rộng hợp tác ứng phó nhân đạo và tai họa (Expanding humanitarian and disaster response cooperation):
HK và VN cam kết thiết lập trao đổi chấn thương y tế (a medical trauma exchanges) giữa quân đội VN và Bộ Quốc phòng HK để mở rộng khả năng ứng phó nhân đạo và tai họa, trong lúc nâng cao hoạt động chăm sóc bệnh nhân cho người lính, cựu chiến binh, và người dân VN.
(VII). ĐẦU TƯ VÀO MỐI QUAN HỆ SONG PHƯƠNG (INVESTMENTS IN THE BILATERAL RELATIONSHIP):
PTT Harris và các lãnh đạo Chính phủ VN tái khẳng định sức mạnh của mối quan hệ đối tác toàn diện HK-VN, như được thể hiện bằng việc ký kết về Khu phức hợp Đại sứ quán HK mới và khai trương Văn phòng Đoàn Hòa Bình tại VN (Peace Corps Vietnam).
1- Khai trương Đoàn Hòa Bình tại VN (Opening of Peace Corps Vietnam):
PTT đang công bố sự khai trương của Đoàn Hòa Bình tại VN, nó đánh dấu kết luận của 17 năm thương thảo, và mở ra một kỷ nguyên mới về cơ hội cho thanh niên HK phục vụ bên ngoài và đẩy mạnh thắt chặt người và người giữa hai quốc gia chúng ta. Đoàn Hòa Bình tại VN sẽ đón chào đoàn hệ đầu tiên của tình nguyện viên Đoàn Hòa bình (welcome its inaugural cohort of Peace Corps Volunteers) vào năm 2022.
2- Ký kết Khu phức hợp Đại sứ quán Hoa Kỳ mới (New U.S. Embassy Compound signing):
PTT sẽ chứng kiến việc ký kết hợp đồng thuê Khu phức hợp Đại sứ quán HK (U.S. Embassy Compound) mới tại Hà Nội, Việt Nam để tượng trưng cho tương lai của mối quan hệ đối tác của chúng ta. Đại sứ quán HK kỷ niệm 25 năm bình thường hóa vào năm 2020, và chính thức hóa hợp đồng cho thuê cho phép chúng ta nhìn về phía trước trong 25 năm tới và xa hơn nữa về tham gia của HK tại VN.
(VIII). CỦNG CỐ CÁC CHUẨN MỰC QUỐC TẾ VỀ KHÁM PHÁ KHÔNG GIAN MỘT CÁCH HÒA BÌNH (REINFORCING INTERNATIONAL NORMS ON THE PEACEFUL EXPLORATION OF SPACE):
HK và VN hỗ trợ các nỗ lực để bảo đảm các hoạt động không gian được tiến hành một cách có trách nhiệm và ổn định.
1- HK và VN nhận ra tầm quan trọng ngày càng tăng của không gian (The U.S. and Vietnam recognize the growing importance of space):
Trong việc cung cấp lợi ích cho toàn thể nhân loại, xử lý các thách thức về khí hậu và bảo đảm sự phát triển trên quả đất. Chúng ta cũng đã trao đổi tầm nhìn về Hiệp định Artemis (Artemis Accords) trong chuyến viếng thăm và thừa nhận vai trò then chốt của hợp tác quốc tế trong việc duy trì môi trường không gian để tối đa hóa lợi ích mà không gian mang lại. Về quan tâm nầy, HK và VN cam kết đối thoại về không gian dân sự, diễn ra vào quý I năm 2022 nó sẽ phục vụ cho việc sắp xếp các mục tiêu của chúng ta về bảo đảm các hoạt động không gian được tiến hành một cách có trách nhiệm và bền vững.
(IX). HỖ TRỢ CHO GIÁO DỤC ĐẠI HỌC (SUPPORT FOR HIGHER EDUCATION):
PTT Harris nhấn mạnh cam kết của HK đối với tương lai của VN và về bản chất lâu dài của quan hệ đối tác HK- VN. Hợp tác về Cải cách giáo dục: USAID công bố sự Hợp tác về Cải cách Giáo dục đại học, một dự án năm năm cung cấp lên đến 14,2 triệu đô la để tạo sức mạnh về giảng dạy, nghiên cứu, đổi mới và quản trị trong ba trường Đại học quốc gia lớn nhất Việt Nam. Với các trường Đại học HK và các đối tác khu vực tư nhân, dự án sẽ hỗ trợ các cơ hội kinh tế toàn diện cho gần 150.000 sinh viên Việt Nam, ủng hộ một Việt Nam mạnh mẽ, thịnh vượng, và độc lập với tư cách là đối tác quan trọng của HK./.
TS. BÙI SÔNG THU, VIỆN TRƯỞNG VIỆN KHOA HỌC QUẢN TRỊ PHƯƠNG NAM